«9 ΜΗΝΕΣ»

Η απόλυτη γυναικεία ματιά

Μια γυναίκα κινηματογραφεί το πως βλέπουν και βιώνουν οι γυναίκες την πραγματικότητα. Όπως σε όλες σχεδόν τις ταινίες της η Μάρτα Μέσαρος αποκαλύπτει με την κάμερά της τις σχέσεις της γυναίκας εντός της πατριαρχίας. Η οποία ως συνθήκη συμπεριλαμβάνει ακόμη και γυναίκες οι οποίες αδυνατούν (ή δεν τολμούν;) να ξεπεράσουν αυτό το κοινωνικό πλαίσιο. ΤΥο ίδιο κάνει λοιπόν και τους «9 μήνες» (Kilenc hónap).

Η Γιούλι, λοιπόν, είναι μια νεαρή γυναίκα η οποία πιάνει δουλειά σε ένα εργοστάσιο κεραμοποιίας. Από την πρώτη μέρα ο προϊστάμενός της ο Γιάνος φαίνεται να δείχνει ενδιαφέρον για το πρόσωπό της και σύντομα τη ζητά σε γάμο. Όταν όμως μαθαίνει πως η Γιούλι έχει ένα παιδί από προηγούμενη σχέση της η κατάσταση θα αρχίσει να περιπλέκεται. Επειδή όμως την αγαπά αποδέχεται την πραγματικότητα. Επί πλέον η Γιούλι έχει μείνει έγκυος κι έτσι το ζευγάρι αποφασίζει να μείνει μαζί. Όμως η οικογένεια του Γιάνος δε γνωρίζει την ύπαρξη του παιδιού κι όταν θα το μάθει θα αντιδράσει άσχημα. Η Γιούλι θα προσβληθεί, ο Γιάνος θα θυμώσει που αποκάλυψε στην οικογένειά του την αλήθεια και θα τη διώξει.

«ΤΟ ΚΟΡΙΤΣΙ»

Αναζητώντας τη μητέρα

Το 1968 η Μάρτα Μέσαρος γύρισε «Το κορίτσι» (Eltávozott nap) την πρώτη της μεγάλου μήκους ταινία μυθοπλασίας αφού μέχρι τότε γύριζε μόνον ντοκιμαντέρ μικρού μήκους. Εκείνο όμως για το οποίο η σκηνοθέτρια και η ταινία της έμειναν στην ιστορία είναι πως «Το κορίτσι» ήταν η πρώτη ουγγρική ταινία που γυρίστηκε από γυναίκα!

Αυτά για την ιστορία. Όμως αν κάτι έχει μεγαλύτερη σημασία είναι η ουσία. Η οποία μας λέει πως η Μάρτα Μέσαρος έκανε αμέσως αισθητή την παρουσία της με τη λιτότητα, την αμεσότητα, τη σαφήνεια και τη διεισδυτικότητά της. Χτίζει χαρακτήρες, στήνει τον αφηγηματικό της ιστό και στη συνέχεια αρχίζει να χτίζει τη μυθοπλασία της.

Νίκος Ξανθόπουλος (1934-2023)

Πέθανε στα 89 του χρόνια ο Νίκος Ξανθόπουλος. Ο ηθοποιός που σημάδεψε μια εποχή, την εποχή της αθωότητας του ελληνικού κινηματογράφου. Εκτός όμως από ηθοποιός και τραγουδιστής, ο Νίκος Ξανθόπουλος ήταν και ένα αξιοπρεπής, σκεπτόμενος και αριστερός άνθρωπος. Ως διαδικτυακός του φίλος είχα την ευκαιρία να μοιραστώ μαζί του τα όσα ενδιαφέροντα ανέβαζε στο προφίλ του ιστορίες, αναμνήσεις και σκέψεις. Πάντοτε με ευγένεια, ήθος και σεμνότητα ο Νίκος Ξανθόπουλος φρόντισε να βρίσκεται κοντά μας μέχρι τις τελυταίες μέρες της ζωής του.

Γεννήθηκε στην Νέα Ιωνία της Αθήνας στις 14 Μαρτίου 1934. Ήταν παιδί Πόντιων προσφύγων και μεγάλωσε φτωχικά μαζί με τη μητέρα του. Ο πατέρας του ήταν τσαγκάρης, ψαράς και αντιστασιακός, μεταξύ άλλων. Η μητέρα του τον μεγάλωσε μόνη της καθώς ο πατέρας του απουσίαζε για μεγάλα χρονικά διαστήματα.

Κατά τα εφηβικά του χρόνια υπήρξε αθλητής της ΑΕΚ. Εκτός από τον αθλητισμό, λάτρευε και το διάβασμα. Μεγαλώνοντας αποφάσισε να ασχοληθεί με το θέατρο, παρότι αρχικά τον γοήτευε η ιδέα να γίνει φιλόλογος. Ίνδαλμά του τότε υπήρξε ο Μάνος Κατράκης.

Σπούδασε στη Δραματική Σχολή του Εθνικού Θεάτρου. Αν και ηθοποιός του θεάτρου από το 1957 έως το 1963, αφοσιώθηκε τελικά στον κινηματογράφο.

Η πρώτη του επαγγελματική εμφάνιση στο θέατρο έγινε με τον θίασο Κατερίνας στην κομεντί Βιργινία. Συμμετείχε σε 24 θεατρικές παραγωγές και έπαιξε όλα τα είδη του θεάτρου.

Στον κινηματογράφο πρωτοεμφανίστηκε το 1958 στην ταινία «Το εισπρακτοράκι» του Φίλιππα Φυλακτού στο πλευρό του Βασίλη Αυλωνίτη και του Νίκου Ρίζου. Έπαιξε συνολικά σε 52 ταινίες με την τελευταία του εμφάνιση το 1995 στην ταινία «Με τον Ορφέα τον Αύγουστο» του Γιώργου Ζερβουλάκου και μετά από απουσία 24 χρόνων! Το 2005 εμφανίστηκε στο ντοκιμαντέρ «Για πέντε διαμερίσματα και ένα μαγαζί» σε σκηνοθεσία του Γιάννη Σκοπετέα. Επίσης ηχογράφησε 16 άλμπουμ και πάνω από 55 σινγκλ.

Θα τον θυμόμαστε με αγάπη…

Στράτος Κερσανίδης

«ΥΙΟΘΕΣΙΑ»

Αγγίγματα ανθρωπιάς

Το 1975 ο Μάρτα Μέσαρος κέρδισε με την «Υιοθεσία» (Örökbefogadás) τη Χρυσή Άρκτο στο Βερολίνο και έγινε η πρώτη γυναίκα που κέρδισε το συγκεκριμένο βραβείο. Εξίσου ενδιαφέρον όμως είναι το γεγονός πως όταν επελέγη η ταινία για να διαγωνιστεί στο φεστιβάλ, οι ουγγρικές αρχές προσπάθησαν να εμποδίσουν τη Μέσαρος να ταξιδέψει στο Βερολίνο. Υποστήριξαν δε πως πρόκειται για μια κακή ταινία από μια μέτρια σκηνοθέτρια που έχει ως ηρωίδα μια αλλόκοτη γυναίκα.

Τελικά όμως η Μέσαρος όχι μόνον πήγε στο Βερολίνο αλλά η ταινία κέρδισε και το πρώτο βραβείο με αποτέλεσμα να πουληθεί σε πολλές χώρες και να κάνει αξιόλογη διεθνή καριέρα και, φυσικά, να φέρει και έσοδα στο ουγγρικό κράτος! Έτσι η Μάρτα Μέσαρος κατάφερε να πείσει τους επιφυλακτικούς συμπατριώτες της πως εκτός από τους άνδρες σκηνοθέτες, όπως ο Μίκλος Γιάντσο που ήταν σύζυγός της, μπορούν και οι γυναίκες να κάνουν εξίσου καλό και καμιά φορά καλύτερο κινηματογράφο.

Στην «Υιοθεσία» όπως και στις περισσότερες ταινίες της, η ουγγαρέζα σκηνοθέτρια βάζει στο επίκεντρο τη γυναίκα. Βέβαια αυτό από μόνο του, εκτός από την κοινωνιολογική του σημασία, θα μπορούσε να μη λέει και πολλά. Το σημαντικό είναι πως η Μέσαρος χωρίς περιστροφές και άχρηστους ακκισμούς μπαίνει στην ουσία των πραγμάτων.

«ΠΙΣΩ ΑΠΟ ΤΙΣ ΘΗΜΩΝΙΕΣ»

(από την ΕΠΟΧΗ 21-22/1/2023)

Μπροστά στον φράχτη!

Το 2013 με τη θαυμάσια μικρού μήκους ταινία «Red Hulk», με θέμα την εμπλοκή ενός νεαρού με μια ναζιστική οργάνωση, η Ασημίνα Προέδρου θριάμβευσε στο Φεστιβάλ της Δράμας. Και να που ήρθε η ώρα να αποδείξει πως η ταινία εκείνη δεν ήταν ένα «πυροτέχνημα» αλλά απλώς η αρχή. Απόδειξη η ταινία «Πίσω από τις θημωνιές» που απολαύσαμε στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης.

Ο Στέργιος ζει σε ένα χωριό στη Δοϊράνη, μαζί με τη γυναίκα του τη Μαρία και την κόρη του την Αναστασία. Βγάζει τα προς το ζην ψαρεύοντας στη λίμνη ενώ η γυναίκα του ασχολείται με εράνους της εκκλησίας και η κόρη του είναι ασκούμενη νοσηλεύτρια στο νοσοκομείο του Κιλκίς. Δεν θέλει πολλά πάρε δώσε με τον αδελφό της γυναίκας του, το Δημήτρη, επειδή ο τελευταίος κάνει ύποπτες δουλειές. Όταν όμως ο Στέργιος καλείται ως κατηγορούμενος να καταθέσει για μια παλιά υπόθεση που έχει να κάνει με ένα μεγάλο χρέος, αναγκάζεται να ζητήσει βοήθεια από το Δημήτρη, ο οποίος θα του την προσφέρει με αντάλλαγμα να δουλέψει γι’ αυτόν. Όλα συμβαίνουν την εποχή μια σειρά από χώρες της Ευρώπης, με πρώτη τη Γερμανία, αποφάσισαν να κλείσουν προσωρινά τα σύνορα στους πρόσφυγες με αποτέλεσμα χιλιάδες απεγνωσμένοι άνθρωποι να συρρεύσουν στα σύνορα και κυρίως στην Ειδομένη πίσω από το φράχτη που είχε σηκώσει για να τους εμποδίσει η κυβέρνηση της Βόρειας Μακεδονίας (τότε ονομαζόταν ακόμη FYROM). Πολλοί από αυτούς τους απελπισμένους ανθρώπους πληρώνουν διακινητές για να περάσουν τα σύνορα μέσω της Δοϊράνης.

«ΙΒΑΝ Ο ΤΡΟΜΕΡΟΣ» (Α΄και Β΄μέρος)

(από την ΕΠΟΧΗ 21-22/1/2023)

Η μοναξιά κι ο τρόμος της εξουσίας

Θρυλική είναι για την ιστορία της Ρωσίας η προσωπικότητα του τσάρου Ιβάν Δ΄ Βασίλιεβιτς που έμεινε γνωστός ως Ιβάν ο Τρομερός. Έζησε τον 16^ο αιώνα (1530-1584) και ήταν εκείνος ο οποίος συγκρούστηκε με την εξουσία των βογιάρων και να ενώσει την χώρα κάτω από μία ισχυρή κεντρική διοίκηση. Έτσι έγινε ο πρώτος τσάρος του ρωσικού βασιλείου σε αντίθεση με τους προκατόχους του οι οποίοι είχαν τον τίτλο του Μεγάλου Πρίγκιπα της Μόσχας.

Αυτός είναι ο ένας λόγος για τον οποίο ο Ιβάν κατέχει σημαντική θέση στη ρωσική ιστορία. Ο άλλος είναι η μεγάλη σκληρότητα με την οποία κυβέρνησε, τα βασανιστήρια, οι εκτελέσεις με συνοπτικές διαδικασίες και οι μαζικές εκκαθαρίσεις αντιπάλων. Και αυτός ο δεύτερος λόγος είναι που του δόθηκε το προσωνύμιο «Τρομερός».

Βέβαια στη λαϊκή παράδοση έχει επικρατήσει η ωραιοποιημένη εικόνα του Ιβάν όπου προβάλλεται κυρίως η σύγκρουσή του με τους βογιάρους που τον εμφανίζει ως προστάτη του φτωχού λαού, Έτσι το σημαντικό μεταρρυθμιστικό του έργο συνυπάρχει με τη βιαιότητα και τον τρόμο που κυβέρνησε.

Ο μέγας Σεργκέι Μιχαΐλοβιτς Αϊζενστάιν μετέφερε τη ζωή του πρώτου τσάρου στη μνημειώδη ταινία «Ιβάν ο Τρμερός» (Ivan Grozny) -η οποία αποτελείται από δύο μέρη- που αποτελεί ένα αριστούργημα του παγκόσμιου κινηματογράφου. Με μοναδική πλαστικότητα στην εικόνα ο σοβιετικός σκηνοθέτης δημιούργησε από αισθητική άποψη ένα εικαστικό κομψοτέχνημα. Η ταινία αποτελεί ένα μοναδικής ομορφιάς έργο τέχνης σχεδιασμένο σε κάθε του λεπτομέρεια. Από τις κινήσεις και τα βλέμματα των ηθοποιών, τα κουστούμια και τα σκηνικά, τους εξαιρετικούς σχεδιασμούς και τις μοναδικές φωτοσκιάσεις έτσι ώστε να δίνουν ένα αποτέλεσμα γοτθικής αισθητικής μέχρι τις γωνίες λήψεις, τα κεντραρίσματα της κάμερας, τη μοναδική ισορροπία στη γεωμετρία των πλάνων κι ακόμη την ποιητική διάθεση που δίνει έναν ιδιαίτερο «αέρα» στην ταινία αλλά και την αλληγορική και φιλοσοφική προσέγγιση μέσα από την οποία βλέπει τα γεγονότα και τον ήρωά του.

«ΙΕΡΗ ΑΡΑΧΝΗ»

Ένας… λαϊκός ήρωας

Μια ταινία που σκηνοθέτησε Ιρανός, βασισμένη σε αληθινά γεγονότα που συνέβησαν στο Ιράν η οποία όμως δεν θα μπορούσε να γυριστεί εντός των συνόρων της Ισλαμικής Δημοκρατίας. Κι αυτό επειδή πραγματεύεται ένα θέμα-ταμπού το οποίο, σύμφωνα με τη νομοθεσία της χώρας, δεν μπορεί να αποτελέσει θέμα για μια κινηματογραφική ταινία. Πρόκειται για την πορνεία η οποία υπάρχει παρά τους αυστηρούς νόμους και τους ελέγχους της αστυνομίας ηθών. Αυτής που ευθύνεται για το θάνατο της 22χρονης Μαχσά Αμινί η οποία πέθανε μέσα στο αστυνομικό τμήμα και το τραγικό αυτό γεγονός πυροδότησε κύμα διαδηλώσεων στη χώρα με αίτημα την κατάργηση της μαντήλας, που όμως επεκτάθηκε και σε άλλα ζητήματα που αφορούν τις δημοκρατικές ελευθερίες στο Ιράν. Σε αυτή, λοιπόν, τη συγκυρία που η κρατική καταστολή έχει αυξηθεί καθώς οι αντιδράσεις συνεχίζονται και το καθεστώς των μουλάδων δείχνει τα δόντια του φτάνοντας μέχρι και καταδίκες σε θάνατο, προβάλλεται η ταινία «Ιερή αράχνη» (Holy spider) του Αλί Αμπάσι. Το θέμα της βέβαια δεν έχει σχέση με τα όσα συνέβησαν και συμβαίνουν τους τελευταίους μήνες στο Ιράν αλλά είναι ενδεικτικό μιας νοοτροπίας που διαχέεται στα λαϊκά στρώματα της ιρανικής κοινωνίας και δυσκολεύει την όποια προσπάθεια εκσυγχρονισμού και εκδημοκρατισμού.

Να πούμε πρώτα πως ο σκηνοθέτης δεν ζει πια στο Ιράν, η ταινία είναι δανέζικης παραγωγής και αποτελεί την επίσημη πρόταση της Δανίας για τα Όσκαρ. Τα γυρίσματα, όπως καταλαβαίνετε δεν μπορούσαν να πραγματοποιηθούν στο Ιράν οπότε οι παραγωγοί επέλεξαν να τα κάνουν στην Ιορδανία.

«Ο ΟΡΚΟΣ ΤΟΥ ΠΑΜΦΙΡ»

(από την ΕΠΟΧΗ 14-15/1/2023)

Ανθρώπινη τραγωδία

Έχοντας κάνει πρεμιέρα στο Δεκαπενθήμερο Σκηνοθετών στο Φεστιβάλ των Καννών το Μάιο του 2022, «Ο όρκος του Παμφίρ» (Pamfir) του ουκρανού Ντμίτρο Σουκολίτκι Σόμπτσουκ, κέρδισε το θερμό χειροκρότημα του κοινού καθώς προβλήθηκε περίπου 2 μήνες μετά την εισβολή του ρωσικού στρατού στην Ουκρανία. Μάλιστα, στις 22/2 όταν έγινε η εισβολή, η ταινία δεν είχε ολοκληρωθεί ακόμη. Να σημειώσουμε πάντως ότι πέρα από τη συγκινησιακή φόρτιση και το αίσθημα αλληλεγγύης, που συνέβαλλαν στην πεντάλεπτη περίπου διάρκεια των χειροκροτημάτων, η ταινία άξιζε της θετικής υποδοχής που της επεφύλαξε το κοινό.

Ο Λεονίντ που έχει το παρατσούκλι Παμφίρ, δηλαδή πέτρα, επιστρέφει από την Πολωνία όπου εργάζεται στο χωριό του, το οποίο βρίσκεται κοντά στα σύνορα της Ουκρανίας με τη Ρουμανία. Στο χωριό συναντά τον έφηβο γιο του Ναζάρ, τον αδελφό του Βίκτορ και τη γυναίκα του Ολένα. Η τελευταία τον παρακαλάει να μην ξαναφύγει επειδή ο γιος τους χρειάζεται να μεγαλώσει έχοντας ένα ανδρικό πρότυπο. Και ενώ ο Παμφίρ αρχίζει να μπαίνει στην καθημερινή ρουτίνα, η Ολένα προσπαθεί να πείσει τον Ναζάρ να πάρει μέρος στη χορωδία της εκκλησίας. Με τα πολλά ο νεαρός υποχώρησε και ένα βράδυ, αφού βοήθησε τον πάστορα και έφυγε τελευταίος ξέσπασε φωτιά στην εκκλησία. Την επόμενη μέρα ο Ναζάρ παραδέχτηκε στον πατέρα του πως εκείνος έβαλε τη φωτιά και ο Παμφίρ παρακάλεσε τον πάστορα να μην μαθευτεί η εμπλοκή του γιου του κι εκείνος θα φρόντιζε για την αποκατάσταση των ζημιών. Όμως ο μοναδικός τρόπος για να βρει τα χρήματα είναι να κάνει λαθρεμπόριο, όπως έκανε παλιά αλλά είχε αποφασίσει να σταματήσει. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να έρθει σε ρήξη με τον αρχιλαθρέμπορο της περιοχής που τυγχάνει να είναι ο τοπικός αρχηγός της δασονομίας. Ο Παμφίρ προσπαθεί να ξεμπλέξει και να σώσει το γιο του ενώ πλησιάζει η γιορτή του παραδοσιακού καρναβαλιού.

«ΤΟ ΧΡΥΣΑΦΙ ΤΟΥ ΡΗΝΟΥ»

(από την ΕΠΟΧΗ 14-15/1/2023)

Απόδραση από την κόλαση

Μια διαδρομή από την κόλαση στον παράδεισο, μια ζωή περιπετειώδης, στα όρια της καταστροφής που σε κάθε βήμα φλέρταρε με το θάνατο. Αυτή ήταν η ζωή του γνωστούς στους γνωρίζοντες ράπερ Ξατάρ, τη ζωή του οποίου αφηγείται ο Φατίχ Ακίν στη νέα ταινία του «Το χρυσάφι του Ρήνου» (Rheingold), η οποία προβλήθηκε σε ειδική προβολή στο 63ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου και από την Πέμπτη προβάλλεται και στις κινηματογραφικές αίθουσες.

Κουρδικής καταγωγής, από το ιρανικό Κουρδιστάν, γεννήθηκε μέσα σε μία σπηλιά την ώρα που ο καταυλισμός που ζούσε με τη μητέρα του βομβαρδιζόταν και εκείνη έτρεξε εκεί μέσα για να κρυφτεί. Ακολούθησε ο δρόμος της προσφυγιάς μέχρις ότου η οικογένειά του καταφέρει να βρει καταφύγιο στη Γερμανία. Ξένος σε μια ξένη χώρα, σε μια γειτονιά μεταναστών, ο μικρός Γκιγουάρ Χατζάμπι όπως είναι το όνομά του, μπλέχτηκε σε μικροπαραβάσεις αλλά σιγά-σιγά, «ανέβηκε στην ιεραρχία» και κατέληξε να γίνει μεγαλέμπορος ναρκωτικών. Όταν όμως έγινε μία «στραβή» και έχασε ένα φορτίο ηρωίνης μπροστά στον κίνδυνο να τον σκοτώσει ο ιδιοκτήτης του, σχεδίασε μια μεγάλη ληστεία για να ξελασπώσει. Μετά από αυτό συνελήφθη και φυλακίστηκε για πολλά χρόνια.

«ΤΟ ΠΑΘΟΣ»

(από την ΕΠΟΧΗ 14-15/1/2023)

Το ανεξάντλητο σινεμά του Μπέργκμαν

Δεν θα αναλωθώ σε επαναλήψεις για να υποστηρίξω το μεγαλειώδες σινεμά του Ίνγκμαρ Μπέργκμαν. Βλέποντας όμως την όχι πολύ γνωστή ταινία του «Το πάθος» (En Passion) που γύρισε το 1969, θα σημειώσω ότι για μια ακόμη φορά θαύμασα την ικανότητα και την επιμονή του να  διεισδύει στον λαβυρινθώδη κόσμο των ανθρώπινων σχέσεων.

Κεντρικός χαρακτήρας του είναι ο 48χρονος Ανδρέας, ένας άνδρας με αινιγματικό παρελθόν, που ζει απομονωμένος σε κάποιο νησί στη Βαλτική. Εκεί θα γνωριστεί τυχαία με τη μυστηριώδη χήρα Άννα και το φιλικό της ζευγάρι, τον αρχιτέκτονα Έλις και την ανασφαλή αλλά γοητευτική σύζυγο του Εύα.